Jak turystyka kulturowa wpływa na dziedzictwo niematerialne?

Armin Mikos von Rohrscheidt, Michał Kępski, Monika Herkt, Krzysztof Kasprzak, Beata Raszka, Kamila Baraniecka-Olszewska, Joanna Dziadowiec-Greganić, Andrzej Iwo Szoka, Andrzej Szoszkiewicz, Arkadiusz Jełowicki, Paweł Plichta

Abstrakt


Ujmując dziedzictwo jako procesualnie zmieniający się zbiór elementów przeszłości przekształcanych w teraźniejsze doświadczenia [Ashworth 2015], do jego niematerialnych przykładów zaliczać można wiele tradycyjnych, jak i współczesnych praktyk. Są to m.in. zwyczaje, bajki i legendy, opowieści, przepisy i smaki, sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne, wiedza, rzemiosło i różnorodne zachowania świąteczne lub codzienne oraz towarzyszące im materialne korelaty (narzędzia, przedmioty, przestrzeń kulturowa). Jednym z kluczowych czynników w definiowaniu dziedzictwa niematerialnego jest także przekaz międzypokoleniowy. Żywa społecznie transmisja treści kulturowych warunkuje praktykowanie dziedzictwa. Problem ten ma charakter uniwersalny i dotyczy zarówno pierwotnego obszaru występowania dziedzictwa niematerialnego, jak i możliwość jego praktykowania poza konkretnym kontekstem przestrzennym, np. na emigracji.

Przekaz międzypokoleniowy może być jednym z czynników wpływających na ochronę dziedzictwa. Ta jednak obejmuje także inne działania, jak identyfikacja, dokumentacja, badanie, zachowanie, zabezpieczenie, promowanie, wzmacnianie czy rewitalizacja poprzez edukację formalną i nieformalną [UNESCO 2003].

Jaką rolę w tych procesach pełni lub powinna pełnić turystyka kulturowa? Czy możliwa jest ochrona dziedzictwa niematerialnego przez praktyki turystyczne? Czy turystyka kulturowa uczestniczy w transmisji międzypokoleniowej dziedzictwa niematerialnego? Jakie są tego przykłady bądź antyprzykłady? Czy produkty turystyczne umożliwiają praktykowanie dziedzictwa niematerialnego osobom z doświadczeniem migracji? Jak turystyka kulturowa wpływa na dziedzictwo niematerialne?


Słowa kluczowe


turystyka kulturowa; turystyka; dziedzictwo kulturowe; dziedzictwo niematerialne

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Ashworth G., 2015, Planowanie dziedzictwa, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków

Bagnall G., 2003, Performance and Performativity at Heritage Sites, „Museum and Society”, no. 1 (2), s. 87-103

Bernat S., 2014, Przestrzeń kulturowa a krajobraz kulturowy na listach UNESCO, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 24, s. 115-132

Boć J., Samborska-Boć E., 1994, Ochrona środowiska. Źródła, Kolonia Limited, Wrocław

Bogacki M., 2010, O współczesnym „ożywianiu” przeszłości – charakterystyka odtwórstwa historycznego, „Turystyka Kulturowa”, nr 4-6, s. 39-62

Boorstin D. J., 1964, The Image: A Guide to Pseudo-Events in America, Harper and Row, New York

Brusiewicz L., 1992, „Gabinet historyczny” Jana Pawła Woronicza tytułem do wiecznej chwały jego imienia, [w:] Sztuka i historia. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Kraków, listopad 1988, red. M. Bielska-Ławch, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 261-283

Butler J., 1990, Gender Trouble. Feminism and the Subversion of Identity, Routledge, London–New York

Carlson M., 1996, Performance: A Critical Introduction, Routledge, London–New York

Christou E., 2005, Heritage and Cultural Tourism: a Marketing-Focused Approach, [w:] International Cultural Tourism. Management, implications and cases, red. M. Sigala, D. Leslie, Butterworth-Heinemann, Oxford, s. 4-15

Cohen E., 1979, A Phenomenology of Tourist Experiences, „Sociology”, No. 13, s. 179-201

Cohen E., 1988, Authenticity and Commoditization in Tourism, „Annals of Tourism Research”, No. 15, s. 371-386

Eliade M., 1993, Traktat o historii religii, przeł. J. Wierusz-Kowalski, wstęp L. Kołakowski, posł. opatrzył S. Tokarski, Wydawnictwo OPUS, Łódź

Emerick K., 2014, Conserving and Managing Ancient Monuments: Heritage, Democracy, and Inclusion, The Boydell Press, Woodbridge

Fairclough G., 2009, New heritage frontiers, [w:] Heritage and Beyond, Council of Europe Publishing, Strasbourg, s. 29-41

Frazer J.G., 1978, Złota gałąź, przeł. H. Krzeczkowski, przedm. J. Lutyński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa

Geismar H., 2015, Anthropology and Heritage Regimes, „Annual Review of Anthropology”, no. 44, s. 71-85

Gibson C., 2010, Jak czytać symbole. Język symboli w różnych kulturach, przeł. K. Kuraszkiewicz, Wydawnictwo Arkady, Warszawa

Goffman E., 1956, Representation of Self in Everyday Life, University of Edinburgh, Edinburgh

Gaweł Ł., 2011, Szlaki dziedzictwa kulturowego. Teoria i praktyka zarządzania, Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

Grant R., 2022, Najgłębsze południe. Opowieści z Natchez, przeł. J. Ruszkowski, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec

Hafstein V. T., 2018, Making Intangible Heritage, Indiana University Press, Bloomington Indiana

Haldrup M., Bœrenholdt J. O., 2015, Heritage as Performance, [w:] The Palgrave Handbook of Contemporary Heritage Research, eds. Waterton E., Watson S., Palgrave Macmillan, London, https://doi.org/10.1057/9781137293565_4

Harrison R., 2013, Heritage. Critical Approaches, Routledge, London–New York

Humboldt A., 1959, Podróże po Ameryce Podzwrotnikowej. Wybór, red. B. Olszewicz, wyboru dokonali i tłumaczyli z j. niemieckiego J. Babicz i J. Petryszyn, Książka i Wiedza, Warszawa

Jarząbek M., 2021, Dziedzictwo – zarys historii słowa i pojęcia. Studium metod historii pojęć a badanie „przeszłości w teraźniejszości”, „Historyka”, t. 51, s. 411–432, doi: 10.24425/ hsm.2021.138383

Kasprzak K., 2011, Drzewa – pomniki przyrody i pamiątki kultury, „Turystyka Kulturowa”, nr 4, s. 17-38

Kaźmierczak W., 2018, Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu jako krajowe dziedzictwo niematerialne, „Biuletyn Uniejowski”, t. 7, s. 65-75

Konflikt czy harmonia? Dziedzictwo niematerialne między siłą lokalnej tożsamości a produktem. Zapis debaty, [w:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe w teorii i praktyce, red. A. Niedźwiedź, I. Okręglicka, Muzeum Krakowa, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków 2021, s. 113-129

Kowalski K., 2013, O istocie dziedzictwa europejskiego – rozważania, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków

Krajewska J. T., 2016, Atrakcyjność turystyczna gminy Uniejów w opinii turystów i kuracjuszy, „Biuletyn Uniejowski”, t. 5, s. 193-207

Kronenberg J., Bocheński M., Dolata P.T., Jerzak L., Profus P., Tobółka M., Tryjanowski P., Wuczyński A., Żołnierowicz K.M., 2013, Znaczenie bociana białego Ciconia ciconia dla społeczeństwa i analiza z perspektywy koncepcji usług ekosystemowych, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, t. 69, nr 3, s. 179-203

Kruczek Z., 2011, Atrakcje turystyczne. Fenomen, typologia, metody badań, Proksenia, Kraków 2011

MacCannell D., 1999, The Tourist: A New Theory of the Leisure Class, University of California Press, Berkley–Los Angeles–London

Macdonald S., 2013, Memorylands. Heritage and Identity in Europe Today, Routledge, London–New York

Majeranowski K. [Pielgrzym z Tenczyna], 1820, Konik, „Pszczółka Krakowska”, t. II, nr 47a, s. 193-199

Mikos von Rohrscheidt A., 2014, Współczesne przewodnictwo miejskie. Metodyka i organizacja interpretacji dziedzictwa, Proksenia / KulTour.pl, Kraków–Poznań

Mikos von Rohrscheidt A., 2010a, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy, KulTour.pl, Poznań

Mikos von Rohrscheidt A., 2010b, Regionalne szlaki tematyczne. Idea, potencjał, organizacja, Proksenia, Kraków

Mikos von Rohrscheidt A., 2011, (Re)animatorzy dawnej historii a podróże w czasie wolnym. Profil polskich uczestników ruchu „historical reenactment” i ich potencjał dla rozwijania turystyki kulturowej, „Turystyka Kulturowa”, nr 2, s. 22-54

Mikos von Rohrscheidt A., 2018a, Historia w turystyce kulturowej, PWN, Warszawa

Mikos von Rohrscheidt A., 2018b, Polityka historyczna z etyką w tle. Patologie w kreowaniu doświadczeń turystów kulturowych, „Folia Turistica”, nr 49, s. 67-123

Mikos von Rohrscheidt A., 2020a, Zarządzanie w turystyce kulturowej, t. I: Konteksty, koncepcje, strategie, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań

Mikos von Rohrscheidt A., 2020b, Zarządzanie w turystyce kulturowej, t. II: Obszary, relacje, oferta, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań

Mikos von Rohrscheidt A., 2021a, Interpretacja dziedzictwa w turystyce kulturowej. Konteksty, podmioty, zarządzanie, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznańskie Centrum Dziedzictwa, Poznań

Mikos von Rohrscheidt A., 2021b, Uczestnicy, formy i kierunki rozwoju współczesnej turystyki społecznej, [w:] Turystyka społeczna w Polsce. Monografia naukowa. Przewodnik dobrych praktyk, red. A. Stasiak, COTG PTTK Fundacja Symbioza, Kraków–Świdnica, s. 31-61

Molik E., Dobosz J., Kordeczka K., Pęksa M., 2017, Wypas kulturowy owiec na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego jako przykład gospodarstwa zgodnego z zasadami ekorozwoju, „Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych”, nr 1, s. 61-70

Myga-Piątek U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice

Myga-Piątek U., 2014, O wzajemnych relacjach przestrzeni i krajobrazu kulturowego, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 24, s. 27-44

Nowacki M., 2020, Interpretacja dziedzictwa w XXI wieku: kreatywność, ko-kreacja i publiczny dyskurs w ekonomii doświadczeń, „Turystyka Kulturowa”, nr 3, s. 12-40

Nyka M., 2016, Sprawiedliwość międzypokoleniowa w międzynarodowym prawie środowiska, „Gdańskie Studia Prawnicze”, nr 35, s. 355-372

Pruszcz P. J., 1647, Stołecznego miasta Krakowa kościoły i klejnoty, co w nich jest widzenia godnego i zacnego, Drukarni Franciszka Cezarego, Kraków

Qiu Q., Zuo Y., Zhang M., 2022, Intaangible Cultural Heritage in Tourism: Research Review and Investigation of Future Agenda, „Land”, Vol. 1, No. 1, 139, https://doi.org/10.3390/ land11010139

Rahaman H., Kiang T. B., 2017, Digital Heritage Interpretation: Learning from the Realm of Real-World, „Journal of Interpretation Research”, Vol. 22, No. 2, s. 53-64

Ratajski S., 2015, Zagrożenia dziedzictwa niematerialnego według Konwencji UNESCO z 2003 roku, [w:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe: zakresy – identyfikacja – zagrożenia, t. II, red. J. Adamowski, K. Smyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin–Warszawa, s. 15-26

Rostas S., 1998, From Ritualization to Performativity. The Concheros of Mexico, [w:] Ritual, Performance, Media, ed. F. Hughes-Freeland, Routledge, London–New York, s. 85-103

Schechner R., 2002, Performance Studies: An Introduction, Routledge, London–New York

Schieffelin E., 1998, Problematizing performance, [w:] Ritual, Performance, Media, ed. F. Hughes-Freeland, Routledge, London–New York, s. 194-207

Smith L., 2006, The Uses of Heritage, Routledge, London–New York

Smyk K., 2018, Kwietne dywany na Boże Ciało w przekazach mieszkańców parafii Spycimierz, „Twórczość Ludowa”, nr 3-4

Smyk K., 2019, Spycimierskie kwietne dywany na Boże Ciało – typologia i symbolika wzorów, „Biuletyn Uniejowski” t. 8, s. 35-65

Smyk K., 2020, Zmieniać rzeczy w znaki. kod przedmiotowy w tradycji Bożego Ciała z kwietnymi dywanami w Spycimierzu, „Biuletyn Uniejowski”, t. 9, s. 5-21

Sochacki Ł., 2021, Usłyszane dziedzictwo, [w:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe w teorii i praktyce, red. A. Niedźwiedź, I. Okręglicka, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 73-87

Steinecke A., 2009, Themenwelten im Tourismus. Marktstrukturen – Marketing – Management – Trends, Oldenbourg, München

Szoka A. I., 2014, Lajkonik – Konik zwierzyniecki – dzieje niematerialnego eksponatu muzealnego, [w:] Świat Lajkonika. Konika na świecie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, s. 31-73

Szoka A. I., 2016, Lajkonik jako obiekt muzealny, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, t. 34, s. 355-370

Szoka A. I., 2020, Szopka Krakowska. The Nativity Scene Tradition and the Muzeum of Kraków, „Volkskunde”, vol. 121, no. 3, s. 469-480

Tilden F., 2019, Interpretacja dziedzictwa, przeł. A. Wilga, Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT, Poznań

Tomaszczuk A., 2004, Kwietny kobierzec. O obchodach święta Bożego Ciała w Spycimierzu, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, nr 1–2, s. 213-220

UNESCO 1972, Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji, Dz. U. z 1976 r. Nr 32 poz. 190

UNESCO 2003, Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r., Dz. U. z 2011 r. Nr 172, poz. 1018

Wang N., 1999, Rethinking Authenticity in Tourism Experience, „Annals of Tourism Research”, vol. 26 (2), s. 349-370

Weiner J., 2020, Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (wyd. III)

Winiarczyk K., 2014, Przepis na Kraków Jerzego Dobrzyckiego, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków

Netografia:

Anne Frank Walk, 2022, [w:] Route You, [online:] www.routeyou.com/en-nl/route/view/360874/walking-route/anne-frank-walk, 15.09.2022

Faro Convention 2005, Council of Europe, Framework Convention on the Value of Cultural Heritage for Society, Faro 27.10, [online:] www.coe.int/en/web/conventions/full-list//conventions/rms/0900001680083746, 15.09.2022

ICOMOS 2008, The ICOMOS Charter for the Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites, Ratified by the 16th General Assembly of ICOMOS Quebec, 4 October, [online:] www.icip.icomos.org/downloads/ICOMOS_Interpretation_Charter_ENG_04_10_08.pdf, 15.09.2022

La Palma 2007, Starlight Initiative, Declaration in Defence of the Night Sky and the Right to Starlight (La Palma Declaration), International Conference in Defence of the Quality of the Night Sky and the Right to Observe the Stars, Canary Islands, April 19-20; [online:] https://fundacionstarlight.org/docs/files/33_english-declaration-in-defense-of-the-quality-of-the-night-sky-and-the-right-to-starlight.pdf, 2.09.2022

Lizurek J., 2021, Wokół szopki – spacerem po Krakowie. Spacerownik, Krakowskie Biuro Festiwalowe, Muzeum Krakowa, Kraków, [online:] http://www.wokolszopki.pl/broszura_pl.pdf, 31.07.2022

Memory of the World 2022, Full list of the Memory of the World International Register, UNESCO, [online:] https://webarchive.unesco.org/20220323041423/https://en.unesco.org/programme/mow/register, 15.09.2022

NCC 2022, National Constitution Center, [online:] https://constitutioncenter.org, 15.09.2022

Rahaman H., 2012, A framework for digital Heritage Interpretation, National University of Singapore, Singapore (dysertacja doktorska, pdf), https://scholarbank.nus.edu.sg/ handle/10635/35246, 15.09.2022

Regulamin składania wniosków o wpis oraz procedury wpisywania elementów dziedzictwa niematerialnego na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, https://niematerialne.nid.pl/Ochrona_dziedzictwa/Wytyczne/, 10.09.2022

Report 1987, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf, 2.09.2022

Tenerife 1994, Declaration on human rights for future generations adopted by a UNESCO-Cousteau Society Meeting of Experts, organised by the Tricontinental Institute for Parliamentary Democracy and Human Rights in La Laguna (Tenerife) on 26 February, [online:] https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000100169.page=5, 2.09.2022

UNESCO 1989, Draft medium-term plan, 1990-1995, Records of the General Conference Twenty-fifth Session Paris, 17 October to 16 November, vol. 1. Resolutions, 1990 (pdf), 15.09.2022

UNESCO Lista 2022, Browse the Lists of Intangible Cultural Heritage and the Register of good safeguarding practices, UNESCO, [online:] https://ich.unesco.org/en/lists, 15.09.2022

UNESCO PL 2022, Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa, Polski Komitet ds. UNESCO, [online:] http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty, 15.09.2022

Wells J. C., 2007, The Plurality of Truth in Culture, Context, and Heritage: A (Mostly) Post-Structuralist Analysis of Urban Conservation Charters, Roger Williams University, [online:] https://docs.rwu.edu/saahp_fp/19, 30.08.2022

Wikipedia 2022, Dziedzictwo kulturowe, [w:] Wikipedia.org, [online:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziedzictwo_kulturowe, 2.09.2022

WTO 2012, World Tourism Organization, Tourism and Intangible Cultural Heritage, UNWTO, Madrid, https://doi.org/10.18111/9789284414796, 30.08.2022

WTO 2017, World Tourism Organization, Tourism and Culture, [online:] https://www.unwto.org/tourism-and-culture, 30.08.2022


Odniesienia

  • Obecnie brak jakichkolwiek odniesień.


Copyright (c) 2022 Paweł Plichta


Copyright ©  Turystyka Kulturowa 2008-2024. ISSN 1689-4642