Woda jako element krajobrazu miast

Abstrakt

Obszary nadrzeczne są we wszystkich kulturach uważane za tereny niezwykłe,
a spośród wszystkich miejsc zamieszkania przez ludzi miasta położone nad rzekami są szczególne. Wynika to zarówno z przyrodniczych walorów rzeki i jej doliny połączonych z miejską przestrzenią, z założeń urbanistyczno-architektonicznych, często odznaczających się unikatowymi walorami kulturowymi, jak i specyficznych funkcji miast nadrzecznych. Woda jest największą ozdobą obszarów zurbanizowanych, czynnikiem akcentującym i podnoszącym walory estetyczne krajobrazu, czynnikiem stwarzającym wyjątko­we możliwości aranżacji i ważnym elementem dziedzictwa kulturowego wielu miast. Dotyczy to także urządzeń technicznych związanych w różny sposób z wodą (mosty, nabrzeża, fontanny, wodociągi, wodne wieże ciśnień). Szczególne efekty w kształtowaniu krajobrazu miejskiego uzyskuje się przez zespolenie wody z zielenią i architekturą, m.in. wprowadzanie błękitno-zielonej infrastruktury. Rzeka kształtuje miasto,  które decyduje jednocześnie  o jej postrzeganiu i funkcjach. Zmieniające się wraz z upływem czasu uwarunkowania gospodarcze, polityczno-społeczne, kulturowo-cywilizacyjne i krajobrazowo-przestrzenne wyznaczają nowe relacje i kierunki rozwoju terenów położonych nad rzeką. Procesom rewitalizacji terenów nadrzecznych i ich harmonijnego włączania się w przestrzeń miasta sprzyja coraz powszechniejsza świadomość społeczna konieczności ochrony dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i cywilizacyjnego. Brak jest jednak przełożenia na podejmowane decyzje polityczne, gospodarcze i praktyczną skuteczność prawa. Prawo i uznanie rzeki za cenne dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe wcale nie gwarantuje jego ochrony. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale dziedzictwem, które musi być chronione. Obecne priorytety naszego państwa związane z gospodarką wodną są jednak jednoznacznie utylitarne. Rządowe programy, plany, polityki oraz planowane i prowadzone inwestycje hydrotechniczne
w ogóle nie służą ochronie zasobów wodnych oraz zapewnieniu dostępu do czystej wody. Rzeki nie są w żadnym zakresie traktowane jako dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe, źródło czystej wody dla ludzi oraz miejsce występowania różnych ekosystemów. To tylko szlaki transportowe, woda dla energetyki oraz odbiorniki ścieków. W miastach niezbędne są  skoordynowane działania na rzecz poprawy warunków hydrologicznych, ukierunkowane zwłaszcza  na procesy spowolnienia krążenia wody w krajobrazie miejskim. Problem dostępności do wody nie jest tylko problemem technicznym. To także kwestia edukacji i kultury, bowiem nie ma obecnie nadal świadomości ważności ochrony zasobów wodnych i ich znaczenia dla zachowania cywilizacji i kultury. Szczególnie niewielka jest edukacja dotycząca rzek, ich roli kulturowej i świadomości dziedzictwa. Potrzeba szerokiej edukacji dotyczącej wartości krajobrazów kulturowych, w tym krajobrazów nadrzecznych. Dotyczy to także przyczyn i skutków ich degradacji i bezmyślnego niszczenia oraz sposobów ich ochrony.